Beitels

Goed snijgereedschap moet lang scherp blijven en dus niet te bros zijn. Dit is makkelijk gezegd maar voor staal levert dat toch wel wat problemen op. Immers hoe harder het staal hoe minder elastisch en dus brosser het wordt. Door andere stoffen toe te voegen (legeren) kan het metaal wel weer elastischer worden, maar dan wordt de massa ook weer wat grover van structuur en daardoor is het weer moeilijker om gereedschap van zo’n legering echt scherp te kunnen slijpen.

Oude smeden wisten dat zeer goed en zij maakten uitstekende steekbeitels door twee soorten staal tot een beitel te smeden. Een laag hard, waarmee werd gesneden met daarop een andere laag staal die de benodigde stevigheid / elasticiteit aan de beitel moest geven. De Japanners smeden zo nog steeds de betere steekbeitels en messen.

Zo ver mij bekend is deze techniek bij houtdraaibeitels nooit toegepast.

Houtdraaibeitels stellen hun eigen eisen aan het staal waaruit ze worden vervaardigd. Het staal moet goed tegen warmte kunnen en dus niet te snel uitgloeien. De snede van de houtdraaibeitel wordt immers behoorlijk heet door de wrijving die ontstaat bij het houtdraaien. Ook moet de beitel een hoge elasticiteit bezitten zodat breuk wordt voorkomen. Een brekende beitel is tijdens het draaien immers erg gevaarlijk. Daarnaast moeten houtdraaibeitels ook trillingen kunnen opvangen dat stelt niet alleen eisen aan het staal maar ook aan het handvat, dat van een zware dichte houtsoort moet worden gemaakt. Dicht hout dempt trillingen en daardoor wordt het draairesultaat aanmerkelijk verbeterd.

Een Engelse guts die uit een rondstaaf wordt gefreesd, zal ook aanmerkelijk minder trillen dan een Nederlands of Duits model guts die uit een stuk vlakstaal in een vorm zijn geperst.

Onderstaand een opsomming van de verschillende soorten staal waaruit beitels worden gemaakt. De metallurgie zit niet stil en er zijn inmiddels nieuwe legeringen op de markt die de in de aanhef genoemde bezwaren lijken te logenstraffen. Er zijn meer stoffen toegevoegd en daardoor zijn de beitels die daaruit worden gesmeed taai en hard.

De genoemde merken zijn niet bedoeld als opsomming en dienen enkel als voorbeeld, er zijn op de markt een zeer groot aantal merken.

Staalsoorten:

WS, werktuigstaal, er worden bijna geen draaibeitels meer gemaakt uit deze staalsoort, door het draaien wordt de snijpunt erg heet en daardoor wordt deze snede erg snel bot en kan zelfs verbranden (blauw aanlopen, de enige remedie is dan de beitel voorzichtig opnieuw te slijpen.)

M2 HSS, high speed steel, een prima staalsoort die pas bij een hogere temperatuur dan 570° zijn hardheid gaat verliezen en ook erg lang scherp blijft.

Vrijwel alle bekende fabrikanten smeden hun beitels uit dit staal. De grote prijsverschillen die er tussen de diverse fabrikanten bestaan worden voornamelijk veroorzaakt door het verschil in het smeden. De wijze waarop het staal wordt gehard en ontlaten, kan toch nog een groot verschil in kwaliteit opleveren. De beitel van de ene fabrikant kan aanmerkelijk minder hard zijn dan die van de ander, terwijl het uitgangsmateriaal toch gelijk is, M2 HSS. Daarnaast werken sommige fabrikanten hun beitels veel beter en mooier af. Een beitel die hoogglans wordt gepolijst schuift aanmerkelijk beter over de steun en dat werkt beslist prettiger. De ene beitel is soms ook een paar centimeter langer dan die van de andere fabrikant. Allemaal dingen die de prijs beïnvloeden.

M2 HSS High Performance, (Robert Sorby en Crown Tools) deze HSS beitels zijn voorzien van een Titanium Nitride coating, een uitermate slijtvaste laag die de beitel zo’n drie keer langer scherp houdt. Het slijpen van deze beitel kan op dezelfde manier als de gewone HSS beitels.

ASP 2030, deze HSS beitels zijn van een zogenaamd hoog gelegeerd staal waaraan kobalt (Co) is toegevoegd. Het is een uiterst slijtvaste en homogene staalsoort waarvan de snede het ook drie keer langer uithoudt dan van normaal M2 HSS. Kobalt verbetert de hardheid en bij deze legering zijn de metallurgen er in geslaagd ook de brosheid binnen de perken te houden.

ASP 2060, deze HSS beitels zijn eveneens van een zogenaamd hoog gelegeerd staal waaraan kobalt is toegevoegd. De verfijnde arbeidsintensieve warmtebehandeling zorgt er voor dat beitels uit dit staal nog langer hun scherpe snede behouden en wel tot vier keer langer meegaan dan een gewone HSS beitel.

Dat betekent dus minder slijptijd en meer draaitijd! (Hammlet Crafttools maakt beitels uit ASP 2030 en 2060) Het slijpen gaat zelfs ook nog iets vlotter dan van een M2 beitel.

A 11, (Glaser Tools uit de USA is de producent) nog een hoog gelegeerde beitel, zeer hoog gelegeerd kan men wel zeggen, de voornaamste toegevoegde stoffen zijn in echt flinke hoeveelheden aanwezig en geven beitels die 6 tot 8 maal langer stand houden dan een normale M2 HSS beitel. De prijzen zijn vergelijkbaar met de ASP 2060 beitels.

De keuze voor een merk en staalsoort zal voor houtdraaibeitels m.i. voor een belangrijk deel worden ingegeven door het beschikbare budget. De beitels zijn immers niet goedkoop en de beitels met een speciale coating of van hoog gelegeerd staal zijn dan weer aanmerkelijk duurder dan de gewone HSS beitels. De opmerkelijke prijsverschillen in HSS beitels zijn meestal een vertaling van de kwaliteit. Zowel de al eerder aangegeven warmte behandeling geeft kwaliteitsverschillen maar ook de kwaliteit van de hechten kan flink verschillen.

De laatste tijd komen er steeds meer draaibeitels op de markt die zijn gefabriceerd in China. Beitels waarop ook staat aangegeven dat ze uit HSS zijn vervaardigd. Een set van die beitels ziet er prima uit maar de beitels zijn helaas niet gehard en vervolgens ontlaten. Het gevolg is dat die beitels nog sneller bot zijn dan een beitel uit werktuigstaal. Als die beitels de goede behandeling krijgen (zie het hoofdstuk "Harden") zullen ze uitstekend voldoen. De prijs van die beitels is een fractie van de beitels van de topmerken. De beitelsetjes van drie of vier stuks "made in Poland" zijn ook met een warmte behandeling niet te helpen. Die kosten niks en zijn niks.
Tenslotte zien we op de veilingpagina's van het internet nog een setje van acht beitels. Ze zien er uit als een stuk bezemsteel met daarin een stukje staal van een centimeter of tien tot twaalf. Elke cent die u daaraan uitgeeft is weggegooid, het staal is uiterst zacht en de zogenaamde beitels buigen al als je er naar kijkt.

Alhoewel, deze soorten beitels hebben ook een voordeel, doordat ze voortdurend bot zijn moet je ze heel, heel veel slijpen en dat is prima om je slijptechniek te verbeteren!!
Wie zei ook weer: "Elk nadeel heb z'n voordeel"?

Veel fabrikanten leveren hun beitels ook zonder hecht en een rechtgeaarde draaier zal graag zijn eigen hecht draaien, geheel aangepast aan de eigen wensen. Daarnaast scheelt het in de portemonnee.

De vraag, welke beitels moet je als beginner hebben, wordt vaak gesteld en zou eigenlijk beantwoord moeten worden met de reactie, dat men niet zolang beginner is. Als er veel wordt geoefend en vooral als men les heeft gehad, gaan de techniek en vaardigheid met sprongen vooruit. Uitgeleerd raakt men niet snel bij het houtdraaien, omdat er een groot gamma van technieken en uitdagingen in deze hobby besloten liggen. Maar iedereen die met houtdraaien begint, zal zien dat er al snel mooie werkstukken van de draaibank kunnen komen.
Hieronder een lijstje met beitels dat ik een beginner zou willen aanbevelen. Het is voor een belangrijk deel ook weer een kwestie van smaak maar m.i. zal men met deze keuze zeer goed uit de voeten kunnen.

Het ongetwijfeld beste advies bij de aankoop van gereedschap, is en blijft, probeer altijd het beste gereedschap te kopen dat er is. In de praktijk geeft dat altijd ook het mooiste resultaat. Maar de centen spelen toch een belangrijke rol en bepalen ongetwijfeld vaak ook mede de keuze en daar is natuurlijk niets op tegen.

Profielguts 25 mm en een van 12 mm;         (839, 840F)
Platte of ovale schuine beitel 25 mm, voor de beginner werkt een ovale beitel wat makkelijker;         (810 of 809)
Mesvormige afsteekbeitel 2 mm.        (832)

Als men ook al een paar beitels wil voor het uithollen dan zijn de volgende een aanbeveling:
Ringbeitel 19 mm;            (845)
Multitipbeitel ook wel multischeerschraper genoemd;        (200KT)
Schaalguts 13 mm.           (842FL)

De nummers verwijzen naar de door Sorby gehanteerde nummering de F staat voor vingernagelprofiel, het door mij aanbevolen profiel, de letters KT staan voor een set. E.e.a. is enkel bedoeld als voorbeeld.

Bedenk dat gutsen worden gemeten vanaf de binnenzijde van de rand tot en met de buitenzijde van de andere rand. Dat betekent dus bijvoorbeeld, dat de doorsnede van laatstgenoemde 13 mm schaalguts, 16 mm is.

Als we over gutsen spreken zijn er een drietal groepen te onderscheiden, We hebben de afruwgutsen, de profielgutsen en de schaalgutsen. De afruwgutsen zijn er weer in twee modellen, het klassieke 'Duitse' model, een dikke betrekkelijk platte guts. Daarnaast de diepe 'Engelse' afruwguts. Deze laatste is meestal ook voorzien van een lang en zwaar hecht. Persoonlijk vind ik de diepe afruwguts het prettigst en snelste werken. Deze guts mag je nooit gebruiken voor het uithollen van voorwerpen. Alle andere gutsen zijn wel meer of minder geschikt om er ook mee uit te hollen. Het is dus niet perse nodig een schalen guts te gebruiken voor het uithollen. Dat kan ook met een profielguts die op de juiste manier is geslepen.
Een schalenguts kunnen we ook prima inzetten bij het profileren van langshout.

Een schalenguts is beslist te prefereren als we wat dieper gaan uithollen. Deze guts is zwaarder en door zijn profiel ook aanzienlijk sterker dan een profielguts. Als we met een profielguts diep zouden gaan uithollen is de kans groot dat deze buigt of zelfs breekt. Bij het diep uithollen is er immers vaak veel overhang. Dat is ook de reden dat de schalenguts een aanzienlijk langer hecht heeft. Met domme kracht willen we de krachten, die door de grote overhang ontstaan, compenseren.

Voor profileerwerk tussen de centers hebben we beslist geen lang handvat nodig. Houtdraaiers zijn vaak al wat oudere mannen, veelal met een buikje of zelfs buik en handvat en buik vechten dan om de beste plaats aan de draaibank. Mijn advies: "Zet een korter handvat aan je beitels, je zult zien dat het de beitelvaardigheid en je buik ten goede komt!" Zorg er wel altijd voor dat bij profileerwerk de steun zo dicht mogelijk bij het hout staat, zodat de beitel/guts niet gaat trillen.

Van links naar rechts zien we eerst drie schaalgutsen van Sorby in de maten 6, 10, en 13 mm. Het rondstaal is hier respectievelijk: 9.5 , 12.7 en 16 mm in doorsnede.

Nr 4 is een profielguts van het Duitse Kirschen 27 mm breed en 6 mm dik. Deze guts is ook prima geschikt om er b.v. een bord mee uit te draaien.

Nr 5 is een profielguts van het voormalige Nooitgedacht 13 mm breed en 5 mm dik. Als we zo'n guts gebruiken voor het uithollen van een schaal is de kans groot dat deze buigt ter hoogte van de arend of zelfs halverwege breekt.

Nr 6 is als profielguts merkloos uit China gekomen, de doorsnede is 10.2 mm. HSS staat er in maar je bleef deze slijpen. Na harden en temperen is het een erg fijn gutsje geworden. Doordat er nogal veel materiaal werd weggefreesd is dit gutsje beslist niet te gebruiken om er mee uit te hollen, het zou dan makkelijk buigen of zelfs breken.

Nr 7 is een afruwguts volgens Duits-model van het merk Luna uit Zweden. De guts is 7 mm dik en 31 mm breed. Een prima stuk staal!

Nr 8 is een afruwguts volgens het Engelse-model van het merk Record, 35 mm breed en 5.2 mm dik.

De betiteling "Duits model" voor een gesmede guts kan voor enige verwarring zorgen, beter is het te spreken van een continentale guts of van een vormguts. Toch gebruik ik deze benaming omdat deze ook veelal in de catalogi van de gereedschapbouwers zo staat.

De benaming is echter volstrekt fout. De naam Duitse guts hoort weliswaar bij een gesmede guts maar dan een die aan de binnenzijde wordt geslepen. Dit model guts wordt gebruikt bij het zogenaamde 'over-de-kop draaien' ook wel 1 uur draaien genoemd. Het is een techniek die bijvoorbeeld wordt gebruikt bij het uithollen van kleine voorwerpen , zoals eierdoppen. Een erg effectieve manier van uithollen die wat oefening vereist maar zeer snel uitholt. We zien die techniek hier ook wel toegepast maar nooit zag ik dat daarbij het slijpsel van de 'Deutsche Rohre' werd toegepast. Deze guts is meestal wat zwaarder dan een gebruikelijke guts en de uitholling is duidelijk geringer, dit om de relatief grote krachten die bij deze techniek ontstaan goed te kunnen verwerken.

Deze speciale beitel wordt nog vervaardigd door handsmederij Gläser in het Zuid-oost Duitse Ertsgebergte. Deze beitelbouwer maakt nog meer traditioneel draaigereedschap zoals uitdraaihaken en zeer brede taps- uitlopende draaibeitels.

HOUTDRAAI BEITELS PER POST

Nieuw in Nederland is de vertegenwoordiging van Craft Supplies. Vanuit het Gelderse Westervoort wordt een onlinewinkel voor de houthobbyist gerund. Een ruim assortiment hout en houtbewerkersgereedschap is in de onlinecatalogus te vinden. Voor de houtdraaiers worden beitels van de merken: Robbert Sorby, Hamlet, Home of Woodturning, Exocet en Woodcut aangeboden. Bestellingen worden per TPG- Post aan u verzonden. Afhalen is na afspraak eveneens mogelijk. Als een gewenst artikel niet in de onlineshop is vermeld kan dit veelal toch gewoon besteld en geleverd worden. In principe is het hele assortiment van Craft Supplies GB te leveren!

www.craftsupplies.nl

Heeft u vragen of wilt u reageren:

Schrijf een bericht in het gastenboek. Bekijk hier mijn gastenboek.

Niets van deze publicatie mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.